İbn Havkal, veya Ibn Hawqal, (esas ismi Ebü’l-Kâsım Muhammed bin Alî en-Nasîbî ) Nusaybin’de doğmuş[1] 943 – 969 yılları arası seyahat etmiş 10. yüzyılın ünlü Arap yazarı,coğrafyacı ve tarihçisidir. 977 yılında Suret el-Arz (صورة الارض; “Yeryüzü’nün yüzü”) isminde eserini yazmıştır. Kitabın çevirisinden onun yaşamından çok az bilgi verilmiştir, onun hocası olan İbrahim bin Muhammed el-İstahrînin yazdığı Al-masaalik al-mamaalik (المسالك الممالك) adlı kitabında onun yaşamına pek fazla yer verilmemiştir.
Ibn Havkal bir yazardan daha çok; çok seyahat eden, ayrıca seyahatı boyunca gördüğü şeyleri ve alanlar hakkında ilgilenmiş ve araştırmıştır. O yaşamının son otuz yılını uzakAsya ve Afrika’nın bir bölümünü gezmeye harcamıştır. Onun bir seyahatı Ekvatorun 20 derece güneyinde doğu Afrika kıyıları boyunca sürdü, o alışılmamış bir şeyi farketti, çok sayıdaki insanların Rûm bölgesinde (kolonilerinde) yaşadığını, deneyim yerine, logik’le çalıştıklarını. Onun tanımlamaları o zamanlar seyahat edenler için önemli ve çok yardımcı olmuştur. Surat al-Ardh ismindeki kitabında detaylı olarak İber Yarımadası’ndaki Müslüman Endülüs’leri, İtalya, özellikle Sicilya’yı ve “Romalıların Ülkesini” tanımlamıştır.
İbn Havkal, Hicrî, 7 Ramazan 331 (Milâdi, 15 Mayıs 943) tarihinde Bağdat’tan hareket ederek önce Arap yarımadasının çeşitli bölgelerini, 947’den 951’e (336 – 340) kadar Kuzey Afrika ve İspanya ile Büyük Sahrâ’nın güney kısımlarını, 955’te (344) Mısır, Doğu Anadolu ve Azerbaycan’ı, 961’den 969’a (350 – 358) yılları arasında İran, Horasan ve Batı Türkistan’ı, 973’de de (362) Sicilya’yı[2] dolaştı. 951 (340) yılına doğru Ebû Zeyd el-Belhî’nin öğrencilerinden Farslı coğrafyacı İbrahim bin Muhammed el-İstahrî ile tanışır. İstahrî’nin isteği üzerine onun hocası Ebû Zeyd el-Belhî’nin Şuverü’l-ekülîm adlı eserini esas alarak yazdığı Şûretü’1-arz adlı kitabındaki haritaları ve bilgileri tashih etti. İstahrî’nin eserini görmesi yazmayı düşündüğü coğrafya kitabı üzerinde etkili oldu. Her ne kadar çalışmasının kaynağı bu eser ise de İbn Hurdâzbih, Ceyhânîve Kudâme bin Cafer’in kitaplarından da faydalanmıştır.
Eser ilk defa Michael Jan de Goeie tarafından Bibliotheca Geographorum Arabicorum serisinin II. cildi olarak yayımlanmıştır (Leiden 1873). Daha sonra Johannes Heindrik Kramers, başta Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndeki [399] nüsha olmak üzere çeşitli yazmalarla de Goeie neşrini ve daha sonraki müelliflerin eserden yaptıkları iktibasları karşılaştırarak tenkitli neşrini yapmıştır. 1233 yılında anonim bir örneği kitap olarak yazılmıştır.
