Ahmed bin Sehl el-Belhî, Ebu Zeyd Ahmed bin Sehl el-Belhî bazen sadece Ebu Zeyd el-Belhî (850-934), İranlı Müslüman bilim adamı, coğrafyacı, matematikçi, hekim ve psikolog.
Ayrıca bunların dışında ilahiyat ile de uğraşmış, ilahiyat dahilinde kelam ve fıkıh gibi dallarla ilgilenmiştir. Bugün Afganistan sınırları içinde bulunan Belh şehrinde doğmuş, el-Kindi’nin öğrencilerinden biri olmuştur.
Her ne kadar ilgilendiği birçok dalda önemli eserler yazmış olsa da bugüne ulaşan yegâne eseri ‘Mesalik-ül-Ebdan vel-Enfüs isimli tıp kitabıdır.
Eserleri
- Mesalihü’l-Ebdân ve’l-Enfüs
Bugüne iki yazması ulaşan eserin yazmaları İstanbul’da Süleymaniye Kütüphanesi’ne kayıtlıdır. Birçok açıdan tıp tarihi için önemli olan eserde ortaya atılan ve konu edilen akıl sağlığı ve akıl hastalığı gibi kavramlar İslam psikolojisi ve sinirbilimi tarihinde ilk kez Belhî tarafından ortaya atılmaktaydı. Bu kavramların dışında, eserde medikal psikoloji ve bilişsel psikoloji ve terapi de konu edilmekte, psikofizyoloji ve psikosomatik tıbba da değinilmektedir. Mesâlihu’l ebdân ve’l enfüs isimli kitabı Beden ve Ruh Sağlığı ismiyle Türkçe’ye çevrilmiştir.
Ebu Zeyd el-Belhî, akıl sağlığını ve akıl hastalığını genellikle ‘ruhani sağlık’ ile ilişkilendirmiş ve ilk kez bu eserinde gerek beden gerekse ‘ruh’ hastalıklarını konu almıştır. Ruhani ve psikolojik sağlığı tanımlamak için ‘el-Tıbb el-Ruhanî’ (yani “Ruhanı Tıp”) terimini, akıl sağlığı ile ilgilenen tıp kolu içinse içinse Tıbb el-Kalb terimini kullanmıştır. Ayrıca eserinde, döneminin hekimlerinin fiziksel hastalıklara ve sağlığa önem verip, psikolojik veya akılsal hastalıkları ve sağlığı göz ardı ettiklerini belirtip bu davranışı eleştirmektedir. Ebu Zeyd el-Belhî ayrıca bilinen ilk bilişsel psikolog ve medikal psikolog, nevroz ile psikozu ayrıştıran ilk kişidir. Ayrıca, nevrotik hastalıkları sınıflandıran ve bu sınıflandırılmış hastalıkların her birinin tedavisi için farklı bilişsel terapileri öneren bilinen ilk hekimdir.
Diğer eserleri de şunlardır:
- Ahlak’ul Umem
- Aksam-u Ulum’il Felsefe
- Aksam’ul Ulum
- Beyan-u Vucuh’il Hikmet-i fi’l Evamir-i ve’n Nevahi’iş Şer’iyyeti
- Edeb-üs-Sultan ver-Raiyye
- El-Esma vel-Küna vel-Elkab
- El-İlm vet-Ta’lim
- Kitabu Emed-il-Aksa fil-Hikmeti
- Kitab’un fi’l Hilaf
- Kitab-us-Siyaset-is-Sagir
- Kitab-us-Siyaset-il-Kebir
- Ma Yasıhhu min Ahkam-in-Nücum
- Nazm-ul-Kur’an
- Suvar-ul-Akalim-il-İslamiyye
- Şerai-ul-Edyan
